اولین بخش از یک پای مصنوعی که با بدن فرد قطع عضو در تماس است و دیگر قطعات روی آن متصل می شود، سوکت پروتز است که در واقع اصلی ترین عامل موفقیت در استفاده از پروتز می باشد.
سوکت پروتزی چیست؟
سوکت به بخشی از پروتز گفته می شود که باقی مانده عضو قطع شده (استامپ) را دربرمیگیرد و رابط بین فرد قطع عضو و سایر اجزا و قطعات پروتز است.
برای به دست آوردن نتیجه مطلوب در استفاده از پروتز، توجه کافی به انتخاب مدل مناسب و همچنین طراحی دقیق سوکت از اهمیت بالایی دارد به نحوی که سوکت ساخته شده از فیت دقیق و وزن گیری مناسب برخوردار باشد.
به دلیل منحصر به فرد بودن استامپ هر فرد و همچنین تفاوت در شرایط فیزیکی و انتظارات از پروتز نیاز است که برای هر فرد سوکت مناسب طراحی و ساخته شود.
در ادامه به اختصار در مورد انواع سوکت های مرسوم در قطع عضو های اندام تحتانی پرداخته می شود؛
سوکت ها در قطع عضو های زیر زانو
در این سطح از قطع عضو سوکت ها در دو دسته بندی عمده قرار می گیرند:
سوکت های تحمل وزن از تمام سطح استامپ (Total Contact)
در این نوع سوکت وزن فرد قطع عضو در تمام سطح سوکت توزیع می شود وکل سطح داخلی سوکت با استامپ تماس دارد و در واقع هر بخش از سوکت، بخشی از وزن فرد را تحمل میکند. برای ساخت این نوع سوکت نیاز به قالبگیری با روش های تحمل وزن است و معمولا در افراد جوان با سطح فعالیت بالا که استامپ آنها بافت عضلانی دارد استفاده می شود.
سوکت های تحمل وزن کننده از نواحی خاص استامپ (SPECIFIC SURFACE BEARING)
در این نوع سوکت وزن گیری در نواحی انجام می شود که توانایی تحمل وزن دارند(تاندون کشکک، قسمت داخلی ساق پا).و در نقاطی که برای تحمل وزن مناسب نیستند مانند نواحی استخوانی و نواحی فاقد بافت نرم کافی تحمل وزن صورت نمی گیرد.
این نوع سوکت بصورت گسترده تری در سطح دنیا مورد استفاده قرار می گیرد و برای همه افراد قطع عضو مناسب است.
جنس سوکت
برای ساخت سوکت معمولا از ترکیب رزین آکریلیک همراه با جوراب پروتزی و فیبر کربن استفاده می شود. بعضی از سوکت ها از جنس ورق های ترموپلاستیکی هستند که معمولا برای مرحله سوکت موقت استفاده می شوند. در مواردی نیز از ترکیب ورق ترموپلاستیک بعنوان لایه داخلی و رزین آکریلیک به عنوان لایه خارجی استفاده می شود.
در مورد پروتز پا بالای زانو جنس سوکت به همان صورتی است که برای پروتز پا زیرزانو گفته شد.
انواع مدل های سوکت پروتزی بالای زانو
در قطع عضو بالای زانو با توجه به شرایط فرد، وزن و میزان فعالیت، توسط متخصصین ما در خانه پروتز سوکت با طراحی و تکنیک ساخت مناسب انتخاب می شود.اما دسته بندی کلی برای انواع مدل های سوکت پروتزی بالای زانو وجود دارد که در ادامه به صورت مختصر به انواع آن می پردازیم؛
سوکت کوادری لترال (Quadrilateral)
قدیمی ترین طراحی سوکتی که امروزه نیز بصورت محدود استفاده می شود، سوکت کوادری لترال است. در این مدل، سوکت به به گونه ای طراحی شده که سطح بالایی سوکت بصورت یک چهار گوش دیده می شود و بخش عمده وزن فرد روی لبه خلفی سوکت قرار می گیرد. یکی از محدودیت های سوکت کوادری لترال زیاد بودن جابجایی عرضی استامپ در سوکت می باشد همچنین توزیع وزن در سوکت عمدتا روی لبه خلفی متمرکز است که باعث فشار بیش از حد به استامپ در این ناحیه شده و راه رفتن فرد را مختل می کند همچنین جابجایی عرض بیش ازحد استامپ درون سوکت مانع از راه رفتن باثبات می شود به این معنی که زمانی که فرد پای خود را روی زمین قرار می دهد، سوکت به سمت خارج حرکت می کند. این طراحی سوکت عملا منسوخ شده است و امروزه تنها در شرایطی برای فرد ساخته می شود که فرد به این طراحی سوکت عادت داشته و توانایی تغییر نوع سوکت را نداشته باشد. همچنین در مراکز دولتی ساخت پروتز مانند مراکز هلال احمر به علت عدم به روز بودن روش های طراحی سوکت، از مدل کوادری لترال بیشتر استفاده می شود.
با پیشرفت علم و روش های ساخت سوکت و همچنین تلاش در جهت بهبود معایب سوکت کوادری لترال سوکت های با طراحی جدید در جهت رفع و بهبود مشکلات راه رفتن طراحی شد.
از جمله این سوکت ها می توان به سوکت های دربرگیرنده استخوان ایسکیوم لگن (Ischial containment socket) اشاره کرد.
در این طراحی سوکت قطر داخلی- خارجی سوکت کم شده و استخوان ایسکیوم نیز درون سوکت قرار می گیرد که این امر باعث ایجاد ثبات سوکت در حین راه رفتن شده و از جایجایی بیش از حد سوکت به سمت خارج جلوگیری می شود. همچنین به دلیل بیشتر شدن قطر قدامی- خلفی سوکت، عضلات استامپ توانایی عملکرد بهتری را حین راه رفتن دارند به این دلیل که بیشترین حجم عضلات در قطع عضو بالای زانو در قسمت قدامی و خلفی قرار دارند بنابراین این نوع سوکت بخش زیادی از مشکلات را حل می کند.
نوع پیشرفته تر “سوکت دربرگیرنده استخوان ایسکیوم لگن”، “سوکت در برگیرنده استخوان ایسکیوم و راموس لگن” است که علاوه بر استخوان ایسکیوم، استخوان راموس را نیز در برمیگیرد که باعث وزن گیری بهتر و همچنین ایجاد قفل استخوانی(Bony Lock) برای جلوگیری از جابجایی سوکت به سمت خارج می شود.
نوع دیگر طراحی سوکت در پروتز های بالای زانو، “سوکت سه گوش (Triangular)” است که عمدتا درافراد لاغر که حجم استامپ کمی دارند استفاده می شود. اصول طراحی این سوکت مانند “سوکت دربرگیرنده استخوان ایسکیوم لگن” است با این تفاوت که سطح مقطع فوقانی سوکت بصورت مثلث دیده می شود.
موارد ذکر شده اصول کلی و پایه ای است که سوکت های پروتز بالای زانو طبق آنها ساخته می شوند. این در حالی است که با پیشرفت قطعات و روش های ساخت سوکت، موارد بیشتری به سوکت های مذکور اصافه شده اند که باعث کاربری بیشتر و راحتی استفاده در سوکت های بالای زانو شده است. از جمله این موارد می توان به سوکت های با قابلیت تغییر حجم و تغییر اندازه اشاره کرد. این نوع سوکت ها برای افرادی که مشکلات تغییر حجمی در استامپ دارند و حجم استامپ انها در طول روزتغییرات زیادی دارد (بیش تر از 5 درصد) مناسب است این نوع سوکت ها به سیستم نخ و قرقره مجهز هستند (Clic Media) و فرد می تواند با چرخاندن قرقره، حجم سوکت را کم و یا زیاد کند.
علاوه بر این چند مدل سوکت دیگر نیز وجود دارد که بیشتر جنبه تبلیغاتی داشته و در حال حاضر بصورت گسترده استفاده نمی شوند. از جمله این سوکت ها می توان به ” سوکت لِس سوکت (Socket-less socket) “، “سوکت اینفینیت (Infinite Socket)” اشاره کرد. بنظر می رسد به دلیل داشتن اجزای زیاد، این سوکت ها فرسودگی بالایی داشته باشند و برای استفاده طولانی مدت مناسب نیستند.
سوکت لبه سیلیکونی
این سوکت توسط متخصصین خانه پروتز برای رفع مشکلات مربوط به تحمل وزن و همچنین ایجاد راحتی بیشتر برای افراد قطع عضو در راه رفتن و استفاده طولانی مدت از پروتز طراحی و ساخته شده است. این سوکت دارای ثبت اختراع به شماره 87219 در سازمان ثبت اسناد و املاک کشور می باشد. سوکت لبه سیلیکونی منحصرا در خانه پروتز طراحی و ساخته می شود و افراد قطع عضو می توانند برای کاهش مشکلات مربوط به تحمل وزن و استفاده طولانی مدت پروتز با مراجعه به خانه پروتز پس از معاینه و ارزیابی این سوکت را دریافت کنند
طبق مطالعات انجام شده سوکت لبه سیلیکونی باعث کاهش قابل توجه فشارهای ناشی از تحمل وزن در لبه های فوقانی سوکت شده و همچنین باعث بهبود توزیع وزن در مناطق تحمل وزن می گردد
سوکت برای پروتزهای روی زانو و بالای زانو با قابلیت کنترل حجم داخلی و تعلیق بصورت هوشمند
این سوکت نیز توسط متخصصین خانه پروتز طراحی و ساخته شده و دارای ثبت اخترع به شماره 97899 در سازمان ثبت اسناد و املاک کشور می باشد. هدف از طراحی این سوکت برطرف کردن مشکلات مربوط به تغییرات حجم روزانه استامپ در قطع عضوهای روی زانو و بالای زانو است. بطور خلاصه عملکرد این سوکت به این صورت است که پس از تغییرات حجم استامپ، به وسیله سنسور های موجود در ساختمان سوکت این تغییرات حجم تشخیص داده شده و به سیستم کنترل انتقال می یابد، سپس به وسیله پمپ هوای تعبیه شده، جریان هوا به داخل محفظه های سیلیکونی موجود در دیواره سوکت منتقل شده و باعث برقراری مجدد فیت مناسب داخل سوکت می شود.
این سوکت در چهل و ششمین جشنواره بین المللی اختراعات ژنِو، کشور سوئیس موفق به کسب مدال طلا شده است.
